وظایف مردم و دولت اسلامی در اندیشه امام خمینی (ره)
دولتها، خدمت گزار مردمند.
خدمت به خلق، خدمت به خداست.
باید فکر این معنا کنید که خدمت کنید به کشور، خدمت کنید به ملت که بعد از خود شما مثل مرحوم رجایی، مردم، شهادت فعلی و عملی بدهند بر اینکه شما خوبید تا خدای تبارک در محضرش شما را قبول کند.
ای دولت ها! فتح کشور مهم نیست، فتح قلوب مهم است. (1)
2- نقش مردم در تقویت نظام
پشتوانه اصلی برنامه های دولت، حضور مردم و حمایت های بی دریغ آنان از دولتمردان است. حضرت امام خمینی رحمه الله همواره در سخنان خود، به حضور جّدی ملت تأکید داشتند و صاحبان اصلی این کشور و انقلاب را، مردم میدانستند. ایشان در یکی از سخنرانی های خویش فرمودند: «این ملت است که آمد و شما را از این همه گرفتاری ها بیرون آورد و با رأی خودش، مجلس درست کرد و جمهوری اسلامی را تنفیذ کرد و رئیس جمهور درست کرد و آنها هم دولت درست کردند. همه چیزهایی که ما داریم، از این مردم است... تا این مردم را دارید، خوف این که بتوانند به شما آسیب برسانند، هیچ نداشته باشید».
3- هماهنگی دولت و مردم
از آنجایی که مردم نقش اصلی و محوری در پیروزی انقلاب و برپایی حکومت اسلامی داشتند، برنامه های دولت نیز باید با خواستهای اساسی آنان هماهنگ باشد و دولتمردان، برنامه ریزی کشوری را همسو با نیازهای ملت ساماندهی و تنظیم کنند. بنیانگذار جمهوری اسلامی، حضرت امام خمینی رحمه الله با تأکید بر این مسأله فرمودند: «در رأس برنامه های دولت، باید این مطلب باشد که این هماهنگی را حفظ بکنند و خیال نکنند که ما دولت هستیم و باید مسأله ای را که مطرح می کنیم، ملت بپذیرد؛ چه روی مصالحش باشد، چه نباشد... شما نمی توانید کارهایی را که الآن در ایران هست انجام دهید، الاّ با هماهنگی با ملت. هماهنگی با ملت هم این است که شما توجه کنید به خواستهای اینها».
4- دولت و جلب رضایت مردم
اقتدار هر کشوری، به حمایت آحاد ملت آن کشور وابسته است و تا زمانی که مردم از خدمات دولت خود راضی و خشنود باشند، همواره در صحنه بوده و دولت خود را پشتیبانی خواهند کرد و البته همه حکومت ها موظف به جلب رضایت مردم هستند. رهبر کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام رحمه الله در این زمینه فرمودند: «تا ملت در کار نباشد، نه از دولت و نه از استانداران کاری نمی آید؛ یعنی همه دستگاه های دولتی به استثنای ملت، کاری ازشان نمی آید. از این جهت، همه ما و شما آقایان و آنهایی که در اختیار شما هستند، همه باید کوشش کنید که رضایت مردم را جلب بکنید در همه امور».
5- مثل علی علیهالسلام باشید!
حضرت امام خمینی رحمه الله بارها به مناسبت های مختلف، خدمت صادقانه و خالصانه به محرومان، و دلسوزی و حمایت از آنان را به مسؤولان یادآور می شدند و می فرمودند: «دولت واقعا باید با تمام قدرت، آن طوری که علی علیهالسلام برای محرومین دل می سوزاند، این هم با تمام قدرت دل بسوزاند برای محرومین؛ مثل یک پدری که بچه هایش اگر گرسنه بمانند، چطور با دل افسرده دنبال این می رود که آنها را سیر بکند. یک دولت امیر المؤمنین باید این طور باشد». ایشان در جای دیگر، خطاب به اعضای هیأت دولت فرمودند: «در هر صورت، آنی که برای شما مهم است، خدمت کردن به همه طبقات، خصوصا مستضعف ها، خصوصا محرومینی که در طول تاریخ محروم بوده اند، [باشد]».
6- حقوق مردم بر دولت
مردم شریف و شجاع ایران، همیشه به وظایف خود در قبال انقلاب و کشور عمل کرده اند؛ ازاینرو، حق بزرگی بر گردن مسؤولان نظام دارند. رهبر روشن ضمیر انقلاب، حضرت امام خمینی رحمه الله فرموده اند: «مردم، دِین خودشان را به جمهوری اسلامی تاکنون ادا کردند و به تکلیف خودشان عمل کردند. مردم به آقای رئیس جمهور به آن شورا رأی دادند، حالا نوبت آقایان است که در مقابل این همه زحمتی که آنها کشیدند و محبتی که آنها کردند و فداکاری ها که آنها کردند، حالا نوبت آقایان است... نوبت شماست که باید این دِین را به این مردمی که شما را نشاندند به این مسند، دِین خودتان را عمل بکنید، ادا کنید به مردم» و در جایی دیگر فرمودند: «اینها (مردم) حق دارند به ما و به شما، خیلی حق دارند. وقتی دولتی پیش می آید، آن هم دولتی است که مردم به آن حق دارند، شما باید خدمت کنید به مردم. همه باید خدمت گزار اینها باشیم و شرافت همه ما به این است که خدمت به خلق خدا کنیم».
7- پاسخگویی
شایسته است مسؤولان، پیوسته درباره عملکرد خود در دوره مدیریت شان پاسخگو باشند و گزارشی از فعالیتهای خود را به مردم ارائه دهند. با توجه به اینکه امسال از سوی رهبر معظم انقلاب، سال پاسخگویی مسؤولان نامیده شده است، بسیار نیکوست که این گزارشها دقیق تر از همیشه باشد. حضرت امام رحمه الله نیز همواره بر بازگو کردن خدمات ارزنده قوّه های سه گانه به مردم تأکید فراوان داشتند و می فرمودند: «من باید عرض کنم که دولت ما، دولتی است که از بس حسن نیت دارد، مسائل خودش را ذکر نمیکند و از اول من مکّرر این را گفته ام که شما کارهایی که می کنید به مردم بگویید... شما باید دائما، خدمت هایی را که کردید و من می دانم خدمت های بسیار زیاد و ارزنده ای بوده است، اینها را ذکر کنید برای مردم».
8- ضرورت انتخاب صالح
در جمهوری اسلامی ایران، همچون بسیاری از کشورهای جهان، رئیس جمهور به عنوان رئیس دولت و قوه اجرایی با رأی مستقیم مردم انتخاب می شود. و در این هنگام، مردم باید با تیزبینی و آگاهی بیشتر در این انتخاب حاضر شوند و سرنوشت چهارساله کشور خود را تعیین کنند. حضرت امام رحمه الله همیشه مردم را به انتخاب اشخاصی که از درون توده مردم بوده و درد جامعه را چشیده باشند، توصیه می کردند و می فرمودند: «توجه داشته باشند رئیس جمهور و وکلای مجلس، از طبقه ای باشند که محرومیت و مظلومیّت مستضعفان و محرومان جامعه را لمس نموده و در فکر رفاه آنان باشند؛ نه از سرمایه داران و زمین خواران و صدرنشینانِ مرّفه و غرق در لذات و شهوات، که تلخی محرومیت و رنج گرسنگان و پا برهنگان را نمی توانند بفهمند».
9- وظایف مردم
مردم در کنار خواسته های مشروع خود از دولت، وظایفی را نیز در قبال آن بر عهده می گیرد. نظارت بر کارهای دولت و حمایت از برنامه های اصلاحی و سازنده مسؤولان، از شمار کارهایی است که ملت می تواند برای شکوفایی و سرافرازی کشور خود انجام دهد. معمار انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی رحمه الله پیوسته به مردم سفارش مینمودند که در صحنه باشند و بر کارهای دولت و مجلس نظارت کنند و حامی آنان باشند. بخشی از سخنان و نصایح آن عزیز سفر کرده به این شرح است: «ملت باید ناظر باشد به اموری که در دولت می گذرد» و در جایی دیگر فرمودند: «یک کشور، وقتی آسیب می بیند که ملتش بی تفاوت باشند. ملت همه باید حاضر باشند در مسائل سیاسی. مردم نباید کنار بروند. اگر مردم کنار بروند، همه شکست می خوریم. حضور شما مردم عزیز و مسلمان در صحنه است که توطئه های ستمگران و حیله گران تاریخ را خنثی میکند». (2)
معیارهای حکومت علوی، الگوی دولت اسلامی از دیدگاه مقام معظم رهبری آیت الله خامنه ای
مقام معظم رهبری، شاخصه های حکومت امیرمؤمنان را چنین بیان میکند:
1- پایبندی کامل به دین خدا و اصرار بر اقامه الهی
«هر حکومتی که اساس کارش بر اقامه دین خدا نباشد، علوی نیست. اگر در نظام اسلامی که به نام حکومت علوی خود را معرفی میکند، اقامه دین خدا هدف نباشد، مردم به دین خدا عمل بکنند یا نکنند، اقامه حق الهی بشود یا نشود و بگوییم به ما چه ربطی دارد، اگر اینگونه باشد، این حکومت علوی نیست. اقامه دین الهی، اولین شاخصه است و این، مادر همه خصوصیات دیگر زندگی امیرالمؤمنین و حکومت ایشان است. عدالت او هم ناشی از این است. مردم سالاری و رعایت مردم در زندگی امیرمؤمنان هم مربوط به همین است».
2- عدالت طلبی
«درباره عدالت علوی باید بیشتر از اینها تدبّر کنیم؛ زیرا ارزش یک حکومت، به اقامه عدل است. امیرمؤمنان علیهالسلام میفرماید: من آماده ام که سختترین شرایط زندگی را برای خودم فراهم کنم، اما خدا را در حالی که به یکی از بندگان او ظلم کردهام ملاقات نکنم. امام علی علیهالسلام نسخه کامل اسلام است و حکومت وی، یک حکومت صد در صد اسلامی است. امروزه عدالت باید واقعیتش را در جامعه نشان دهد و کسی حق ندارد بگوید چون ما نمیتوانیم مثل امیرالمؤمنین عمل کنیم، پس تکلیفی نداریم، نه، بین آنچه ما می توانیم عمل کنیم و آنچه امیرالمؤمنین بود، مراتب بسیاری فاصله است. ما هر چه می توانیم باید این مراتب را طی کنیم و پیش برویم و مسئولان باید با اجرای عدالت، جاذبه اسلام را مضاعف کنند».
3- مبارزه با فساد
«امام علی علیهالسلام در نامه 53 میفرماید: درباره خود، دوستان و خویشاوندانت رعایت انصاف را در قبال مردم و خدا بکن؛ یعنی اختصاص و امتیاز به آنها نده. ما امروز باید رفتار امیرمؤمنان را دنبال کنیم. مبارزه با فساد، یکی از پایههای اصلی حکومت و نظام اسلامی است. ما باید تلاشمان را بکنیم و همه، مبارزه با فساد را وظیفه خود بدانند؛ زیرا این روش امیرالمؤمنین است. امیر مؤمنان از مردم ملاحظه نکرد؛ حتی از کسانی که از او توقع داشتند ملاحظه نکرد؛ آنجا که دید فساد وجود دارد، با آن مبارزه کرد».
4- پاکدامنی
«امیرمؤمنان در نامه معروف به عثمان بن حنیف میفرماید: هر مأمومی امامی دارد که باید از دانش او استفاده کند و از نور او نور بگیرد و به او اقتدار و از او پیروی کند. سپس میگوید: من که امام شما هستم، اینگونه زندگی میکنم. یکی از خصوصیات حکومت امیرمؤمنان تقواست. تقوا یعنی آن شدت مراقبتی که انسان در اعمال شخصی خود، از راه حق سرپیچی نکند و کاملاً مراقب خود باشد. در همه چیز، دست زدن به آبروی انسان ها، گزینش ها، طرد کردنها و حرف زدنها مراقبت کند و بر خلاف حق سخنی نگوید. این یعنی شدت مراقبت».
5- صداقت و صراحت
«علی علیهالسلام مظهر تقوا و امانت و صدق و صراحت بود. آن بزرگوار با اینکه یک سیاستمدار و رییس دنیای اسلام بود و تدبیر امور یک جمعیت عظیم بر دوش او بود، اما سیاستمداری علی موجب این نمیشد از جاده صراحت و صداقت کنار رود. کاری که سیاستمداران دنیا انجام میدادند، این بود که به حرف هایشان اعتقاد قلبی نداشتند و چهره و قیافهای را که به خود میگرفتند، با باطن آنها متفاوت بود. لیکن اینها در امیرالمؤمنین وجود نداشت. علی علیهالسلام ، آن قله بلند انسانیت، در این جهت بر خلاف اغلب سیاستمداران عمل کرده است. خصوصیت او این بود که اگر اسم مردم را میآورد، برای آنها حقیقتاً ارزش قائل بود؛ نه مثل آن کسانی که در سطح بین المللی، از هر چه تروریست حرف های است و هر چه غارتگر بین المللی است عملاً حمایت و پشتیبانی می کنند، بعد خجالت هم نمی کشند و بر زبان، نام حقوق بشر و مردم سالاری را جاری می کنند».
6- توجه به محرومان
«در نظام اسلامی باید همه افراد جامعه، در برابر قانون و در استفاده از امکانات خدادادی میهن اسلامی، یکسان و در بهره مندی از مواهب حیات، متعادل باشند. هیچ صاحب قدرتی، قادر به زورگویی نباشد و هیچ کس نتواند بر خلاف قانون، میل و اراده خود را به دیگران تحمیل کند. طبقات محروم و پا برهنگان جامعه، مورد عنایت خاص دولت باشند و رفع محرومیت و دفاع از آنان در برابر قدرتمندان، وظیفه بزرگ دولت و دستگاه قضایی محسوب شود. هیچ کس به خاطر تمکن مالی، قدرت آن را نیابد در امور سیاسی کشور و در مدیریت جامعه دخالت و نفوذ کند، و هیچ تدبیری در جامعه، به افزایش شکاف میان فقرا و اغنیا نینجامد. پابرهنگان، حکومت اسلامی را پشتیبان و حامی خود حس کنند و برنامه های آن را در جهت رفاه و رفع محرومیت خود بیابند». (3)
سخنان امام راحل با دولتمردان
- حکومت اسلامی، حکومتی است که برای مردم خدمتگزار است و باید خدمتگزار باشد.
- دولت در جمهوری اسلامی در خدمت ملت است.
- کسانی که واقعا دلشان برای اسلام می تپد و برای کشورشان، متوجه این باشند که پست، میزان نیست، مقام میزان نیست... این مقام ها تمام میشود. آنی که هست خدمت است.
- در این طرز حکومت، حاکمیت منحصر به خداست و قانون، فرمان و حکم خداست.
- ما برای این که وحدت امت اسلام را تأمین کنیم، برای این که وطن اسلام را از تصرف و نفوذ استعمارگران و دولتهای دست نشانده آنها خارج و آزاد کنیم، راهی نداریم جز این که تشکیل حکومت بدهیم.
- حکومت اسلامی، حکومت قانون الهی بر مردم است.
- کشور شما امروز یکی از قدرتمندترین کشورهای جهان است، باید سعی کنیم این قدرت را حفظ کنیم.
- اسلام پیشرفته ترین حکومت را دارد. به هیچ وجه حکومت اسلام با تمدن مخالفتی نداشته و ندارد.
- دولت اسلامی قهقرا گرا نیست و با همه مظاهر تمدن موافق است، مگر آنچه که به آسایش ملت لطمه وارد آورده و با عفت عمومی ملت منافات داشته باشد.
- نظام جممهوری اسلامی ایران با سرافرازی و قدرت، راه خود را یافته و با استواری به پیش میرود. (4)
سخنان مقام معظم رهبری با دولتمردان
- زمامدار مسلمان وظایفش را در مقابل مردم انجام میدهد و امت مسلمان وظایفشان را در قبال زمامدار انجام می دهند. آن وقت است که دولت و ملت یکپارچه به سوی هدفی که اسلام و قرآن ترسیم کرده است، به پیش میتازند.
- هیچ دولتی بدون کمک و همیاری مردم نمی تواند موفق شود.
- توصیه من به مردم و تمامی دستگاه های دولتی آن است که نیروی مردم را قدر بدانند.
- این مناسبت هفته دولت ما یکی از تصادف های پرمعناست. هفته دولت این کشور یادبود شهادت دو شخصیت دولتی برجسته است... در کشور ما هفته دولت، هفته ولادت دولت نیست. جاهای دیگر اگر بخواهند، چنین روزی و چنین مناسبتی بگذارند، قاعدتا ولادت دولت، یا مثلاً کار برجستهای که دولت انجام داده، این را به عنوان هفته دولت معین میکنند، اما ما آمدیم و هفته دولتمان را یادبود شهادت قراردادیم. این چیز خیلی پرمعنا و مهمی است؛ این معنایش آن است که راه ما را، همین خصوصیات است.
- ذخیره معنوی شما (دولتمردان) یکی توکل به خداست و یکی اعتماد به این مردم مؤمن و صادق، فداکار، علاقه مند به مسئولان، علاقه مند به اسلام و علاقه مند و قدردان نظام جمهوری اسلامی که هرجا از طرف مسئولان نظام از این مردم کمکی خواسته شد، آنچه در اختیارشان بوده در اختیار ما قرار دادند و حجت را بر ما تمام کردند. (5)
هفته دولت در کلام مقام معظم رهبری
مقام معظم رهبری درباره هفته دولت می فرماید: «هفته دولت، فرصت مغتنمی است تا مردم با نتایج تلاش های بخشی از مجموعه نظام اسلامی بیشتر آشنا شوند و دروغ بودن محور اصلی تبلیغات دشمنان اسلام مبنی بر ناکارآیی و ناتوانی نظام اسلامی، آشکارتر گردد.» ایشان هفته دولت را به تعبیری، «هفته مجموعه حاکمیت نظام» میداند و میفرماید: «هفته دولت، یک فرصت مغتنم دیگری هم هست برای نقد و اصلاح عملکردها به شکل صحیح.» خوشبختانه رهبر بصیر و فرزانه انقلاب با اتکا به تجربه های ارزشمند اجرایی و تیزبینی خاص خویش، کوشیده است با نظارت دقیق بر عملکرد دولتمردان و نمایاندن نقاط قوّت و ضعف آنها، با بیان هشدارها، رهنمودها و راهکارها، دولت را برای رسیدن به اهداف چشم اندازی روشن و امیدبخش یاری رساند. ایشان همواره با طرح خواسته هایی چون مبارزه دولت مردان با مثلث شوم فقر و فساد و تبعیض و طرح های دیگر، به تبیین سیاست های صحیح نظام پرداخته است. (6)
منیع: سایت شهید آوینی (سایت حوزه)