کارگاه مجازی «روش تحلیل روایت در مطالعات فرهنگی» توسط معاونت فرهنگی دانشگاه گیلان و دفتر جامعه شناسی انجمن جامعه شناسی در دانشگاه گیلان روز چهارشنبه 14 مهر ماه 1400 ساعت 9 صبح در فضای اسکای روم برگزار شد. ابتدا دکتر علی یعقوبی دبیر این کارگاه به اهمیت تحلیل روایت در مطالعات علوم انسانی و اجتماعی پرداخت گفت: تحلیل روایت امروزه قابل کاربرد در رشته های جامعه شناسی، انسان شناسی، مطالعات فرهنگی، تاریخ، زبان شناسی، نقد ادبی، علوم سیاسی، حوزههای هنری و... است و کمتر در نهادهای آکادمیک ما مورد توجه قرار گرفته است تنها از حیث تکنیکی و روشی در برخی کتب روش تحقیق و چند مقاله و پایان نامه محدود شده است و از همه مهمتر وجه نظری آن مغفول مانده است.
سپس دکتر محمدسعید ذکایی استاد مطالعات فرهنگی دانشگاه علامه طباطبایی تهران مدرس کارگاه به ایراد سخن پرداخت وی گفت: پژوهش روایتی در علوم اجتماعی توالی های نمادینی را مطالعه می کند که شفاهی، مکتوب، زبانشناختی، بصری و یا رفتاری هستند. پژوهش روایتی در علوم اجتماعی متضمن: استخراج، یافتن و یا بر ساختن روایت ها و تجزیه و تحلیل آنهاست. ماهیت فرآیندی تحلیل روایت داشتن طرح کردن نوع متفاوتی ازعلیت است که در آن علیت تواتری به جای علیت خطی قرار می گیرد.
وی افزود: بنیانهای نظری تحلیل روایت در ساختارگرایی، پست مدرنیسم و سازه گرایی اجتماعی قرار دارد و مفروضات تحلیل روایت مبتنی بر چند گزاره است: انسان ها با داستان هایی که در باره جهان می گویند بدان معنا می بخشند. روایت صورتی اقناع کننده و حیاتی از گفتمان تفسیری است. داستان ها کنش های نمادینی هستند که واقعیت اجتماعی را می سازند. به لحاظ ریشه شناسی، روایت ترکیبی از به یاد آوری رویدادها با نوع خاصی از شناخت یا فهم کردن از آن است. روایت از توالی رویدادها فراتر رفته و در پی معنا سازی از آن است.
دکتر ذکایی درباره ماهیت داستانها گفت: داستان ها به تجربه مربوطند داستان ها به ارزش ها مربوطند روایت ها مبتنی بر تجربه اند، محصول حافظه اند، نوعی ترتیب تقویمی بر آنها حاکم است، دارای انسجامند، موضوع محوری را تعریف می کنند و چهارچوبی دارند. روایت ها با خلع سلاح شنوندگان، آنها را اقناع می کنند، تجارب و احساسات دست نخورده آنها را فعال می سازند و استدلال هایی گزاره وار را به نمایش می گذارند.
علاوه بر این، شیوه جمع آوری اطلاعات در داستانها را می توان به شیوه های مختلفی جمع آوری کرد مانندمصاحبه های ساخت نیافته، مکالمات، داستان های مکتوب، یادداشت های روزانه، شعر، عکس ها و نقاشی ها. در تجزیه و تحلیل روایت باید به تحلیل نشانه شناختی، مطالعه ساختار و ریخت شناسی، تحلیل استعاره ها، شالوده شکنی. در تحلیل روایت می توان به فرم (مثلاکمدی، تراژدی)، ساختار (شناسایی الگوی داستان از طریق ریخت شناسی آن) و تحلیل مضمونی (شناسایی خطوط کلیدی داستان، پیرنگ ها و شخصیت ها) توجه کرد.
وی گفت در تحلیل روایت باید به چند نکته توجه کرد: بیشتر از آنکه خود را در موضع کارشناس قرار دهید، از موضعی وارد شوید که "چیزی نمی دانید".از موضعی تاریخی وارد شوید تا سیر توالی وقایع را بفهمید. (در باره زمانی به من بگو که ...)، نقش و تاثیر افراد دیگر را نیز جویا شوید (با چه کسی همراه بودید؟). ماهیت زمانمند داستان را مورد توجه قرار دهید(بعد چه شد؟ این وضعیت چه مدت ادامه) داشت؟ به نقاط عطف توجه کنید (کی متوجه شدید که باید تغییر سیاست دهید؟به معنا و تفسیری که افراد از تجربه خود بیان می کنند توجه کنید(این وضعیت چه احساسی را در شما برانگیخت؟).
در تحلیل روایت باید توجه کرد که:
1. سوالاتی بپرسید تا زمینه های فرهنگی را آشکار کند و جزییاتی از ارزش ها، اعتقادات و عادات افراد روشن سازد.
2. روایت شما باید آغاز، میانه و پایان را نشان دهد.
3. روایت شما باید اهمیت حضور افراد دیگر را نشان دهد.
4. روایت شما باید تداوم تاریخی را نشان دهد؟
5. روایت شما باید انتخاب ها و کنش های راوی را نشان دهد.
6. روایت شما باید استعاره ها، نمادها و شیوه های شهودی و خلاقانه شناخت را نشان دهد.
7. روایت شما باید درگیری راوی در رویدادها و احساسات، اندیشه ها و نگرش های آنها را نشان دهد تا تجارب راوی را در متن زندگی واقعی قرار دهد.
وی در پایان گفت علیرغم همه مزایای تحلیل روایت دارای محدودیتهایی نیز هست. این محدودیتها عبارتند از: انتظارات تعمیم یافته در باره روایت، شی انگاری موضوع روایت، تقلیل زندگی ها به روایت ها، تنوع و عدم انطباق رویکردها، تعمیم ناپذیر بودن یافته ها.
در پایان این کارگاه، جلسه ای با حضور دکتر فرهاد رجبی دبیر کرسی نظریه پردازی، دکتر محسن اکبری معاون فرهنگی دانشگاه با دکتر محمدسعید ذکایی درخصوص کارگروه ملی تخصصی مطالعات فرهنگی به دانشگاه گیلان برگزار گردید و راههای توسعه و گسترش آن مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
لینک صوت کارگاه : http://tour.guilan.ac.ir/public/farhangi/dr_zokayi.wma
