جلسه نقد و بررسی کتاب «معماری خانه های قاجاری لاهیجان و نظام کنترل ساختمانی مرتبط با آن» تألیف دکتر مجتبی پوراحمدی، استادیار گروه معماری دانشگاه گیلان، در تاریخ پنج آبان ماه 1400 به صورت مجازی توسط انجمن علمی معماری و معاونت فرهنگی دانشگاه گیلان برگزار گردید. در این جلسه دکتر حسین نصیری کامران، شهرساز، به عنوان ناقد کتاب و دکتر مینو خاکپور، معمار و عضو هیات علمی دانشگاه، به عنوان دبیر جلسه حضور داشتند.
در ابتدا، دبیرجلسه درباره اهمیت و ضرورت انجام پژوهش بر روی میراث معماری استان گیلان سخنانی را ایراد کرد. در ادامه اهمیت پرداختن به مطالعات میراث معماری شهری گیلان به صورت موردی و موضعی مورد تأکید قرار گرفت و ناقد در خصوص ضرورت تدوین مطالعات مشابه برای کلیه شهرهای استان مباحثی را مطرح نمود و اظهار امیدواری کرد که از چنین مطالعاتی در راستای تدوین راهنماهای طراحی معماری جهت استفاده در بافت های تاریخی استفاده گردد.
ایشان همچنین با اشاره به نقش مخاطبان خاص و مخاطبان عام کتاب حاضر پرسشی را در خصوص گردشگری تاریخی مطرح نمودد و این که آیا کتاب حاضر می تواند کمکی به شکل گیری گردشگری تاریخی در استان گیلان و شهر لاهیجان محسوب گردد.
دکتر نصیری کامران در پاسخ خاطر نشان کرد که متاسفانه بافت های تاریخی شهر لاهیجان عمدتاً از دست رفته اند، ساکنین اصیل این محلات اکثراً این محلات را ترک کرده اند و این محلات از لحاظ وضعیت اجتماعی و فرهنگی وضعیت چندان مطلوبی ندارند. همچنین به اعتقاد ایشان شهرهای گیلان و به طور خاص لاهیجان در حال حاضر آمادگی دعوت از گردشگران به بافت های تاریخی خود را ندارند و زمانی می توان انبوه گردشگران را به بازدید از این مناطق دعوت نمود که تمهیدات لازم برای این امر پیش بینی شده باشد. به بیان وی ما به یک عزم جمعی و بزرگ نیاز داریم و مجموعه مدیریت شهری باید به حفاظت از میراث فرهنگی اهمیت بدهد.
در ادامه دکتر خاکپور در توضیح ویژگی های کتاب بیان داشت که خوشبختانه این کتاب یک مونوگرافی صرف نیست و علاوه بر معرفی آثار معماری لاهیجان دیدگاه تحلیلی خاصی را هم عرضه می دارد. وی افزود که کتاب حاضر در دو بخش تنظیم شده است. در بخش اول به مطالعه معماری تاریخی لاهیجان پرداخته شده و در بخش دوم وضعیت ساخت و سازهای جدید در بافت های تاریخی نقد و بررسی می شود.
دکتر نصیری کامران در پاسخ به سوالی در خصوص لزوم تدوین مقررات و ضوابط در راستای حفاظت از حرائم آثار تاریخی به این نکته اشاره داشت که حفاظت از این حرائم شامل دو جنبه است که باید مکمل و پشتیبان یکدیگر باشند: جنبه ذهنی و جنبه حقوقی. وی افزود که نمی توان صرفاً به ضوابط حقوقی اکتفا کرد. حفاظت از حرائم آثار تاریخی باید نخست در ذهن مسئولان مرتبط و عموم جامعه اهمیت خود را بیاید تا تمهیدات حقوقی بتواند کارایی لازم را داشته باشد. وی با اشاره به مفهوم «نوسازی به مثابه تخریب» ابراز امیدواری نمود که تالیف این گونه کتاب ها بتواند به این امر کمک کند که اهمیت میراث فرهنگی در اذهان شهروندان و مسئولان مرتبط ایجاد شود و ارتقاء یابد.
در ادامه دکتر خاکپور از اهمیت مستندسازی آثار معماری ارزشمند شهرها که یکی از اهداف اصلی حاضر نیز بوده است، سخن گفت و از مولف کتاب پرسید که در این خصوص برای مسئولین مرتبط چه سخنی دارد. دکتر پوراحمدی با اشاره به مفهوم «نظام کنترل ساختمان» و تشریح کارکردهای آن در بافت های تاریخی اظهار نمود که در حال حاضر ما فاقد یک نظام کنترل ساختمانی کارامد و قدرتمند، چابک، حساس و به روز درباره میراث فرهنگی خویش هستیم و باید به نمونه های نظام های کنترل ساختمانی کشورهای موفق تر از لحاظ حفاظت از میراث فرهنگی نگاه کنیم و از آنها درس بگیریم. برای نمونه در کشورهای موفق تر شاهد آنیم که اسناد و مدارک تمام ابنیه ارزشمند تاریخی هر شهر در وبسایت سازمان های مرتبط برای دسترس عموم قرار داده می شود و طراحان معماری در هر منطقه و ناحیه از شهر موظف هستند که به این اسناد توجه داشته باشند و تمامی ضوابط و راهنماهای طراحی را که به طور اختصاصی برای این مناطق تدوین شده اند، به دقت رعایت نمایند. در حالی که در نظام کنترل ساختمان ما فاصله بسیار زیادی با این نقطه وجود دارد.
در ادامه ناقد کتاب با اشاره به این که ساختمان های زمینه ای و توده ای در مقابل ساختمان های نشانه ای و خاص هستند که لباس اصلی شهر را به وجود می آورند، بر اهمیت کنترل ساخت و ساز در حرائم آثار تاریخی ثبت شده تاکید نمود. به بیان وی ساختمان های زمینه ای و توده ای باید به نحوی باشند که هر شهر برای خودش تشخص و هویت خاص خود را داشته باشد و از هر ساختمان یک شهر بتوان تشخیص داد که متعلق به کدام منطقه و ناحیه از ایران است.
بحث نقش و اهمیت سازمان هایی مانند سازمان نظام مهندسی ساختمان بحث دیگری بود که در این جلسه مطرح گردید و از این ایده سخن به میان آمد که در ابتدا قرار بود سازمانی برای معماری و شهرسازی تاسیس شود و سازمان دیگری در خصوص سازه و تاسیسات شکل بگیرد که این امر اتفاق نیافتاد و نهایتاً یک سازمان برای تنسیق و انتظام دادن به امور همه رشته های معماری، شهرسازی و رشته های مهندسی ساختمان شکل گرفت که در زمینه مباحث شهرسازی کارایی لازم را نداشته است.
پرسش درمورد جهت گیری ساختمان های سنتی در بافت تاریخی لاهیجان مطلب دیگری بود که در جلسه مطرح شد و مولف کتاب در این خصوص توضیحاتی را ارائه نمود. به بیان وی در قدیم در شهر لاهیجان یک نظام جهت گیری ابنیه در دانش بومی معماران و سازندگان وجود داشت که در کتاب به تشریح این موضوع پرداخته شده است. وی به لزوم توجه به این نظام جهت گیری ابنیه در حرائم آثار تاریخی ثبت شده اشاره نمود. موضوع پایانی جلسه بحث درباره چشم انداز و مسیر آینده پژوهش حاضر بوده است که مولف کتاب در این خصوص توضیحاتی را ارائه و ایده های خویش را در این خصوص تشریح نمود.
در پایان جلسه، حاضران سوالات و دیدگاه های خود را درباره کتاب مطرح نمودند و پرسش و پاسخ صورت گرفت.
