دومین وبینار ملی گفتگوهای دانشگاهی: « بیماری کرونا و مسأله بازگشایی دانشگاه»  با سخنرانی دکتر اسدالله نقدی استاد جامعه­ شناسی دانشگاه بوعلی همدان و دکتر فردین علیخواه استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه گیلان، سه ­شنبه 21 دی ماه 1400 از ساعت ده صبح،  به ­صورت مجازی توسط معاونت فرهنگی دانشگاه گیلان، با همکاری دفتر سیاستگذاری و برنامه ریزی فرهنگی وزارت علوم و تحقیقات، دفتر انجمن جامعه ­شناسی ایران در دانشگاه گیلان و انجمن دانشجویی علوم اجتماعی دانشگاه گیلان برگزار گردید.

در ادامه سلسله گفتارها در خصوص بیماری کرونا و مسأله بازگشایی دانشگاه، دکتر علی ­یعقوبی عضو هیأت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه گیلان و دبیر نشست مزبور ضمن خیرمقدم به شرکت کنندگان، مروری کوتاه بر مباحث جلسه گذشته به ذکر سوالاتی درخصوص اینکه در شرایط فعلی دانشگاه­ ها بلحاظ بازگشایی با چه چالش­ها، فرصت ­هایی همراه هستند و چگونه می ­توان از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب حرکت کرد؟

در ابتدا بحث از سطح دانشجویی آغاز گردید و آقای میلاد فدائی دبیر کل انجمن­های علمی دانشگاه گیلان گفت: در مجموع بین دانشجویان اتفاق نظری وجود ندارد. آموزش حضور و مجازی هرکدام طرفدارانی دارد. به نظر می رسد در طول آموزش مجازی مشکلات روانی و اجتماعی دانشجویان نه تنها کم نشده بلکه در ایام کرونا تشدید شده است. از یکسو  آموزش مجازی مزایایی داشته و امکان حضور افراد را در مجموعه های فرهنگی در سراسر کشور را راحتتر کرده ولی مشکلاتی از قبیل اینترنتی و... را نیز چه در امر فرهنگی و آموزشی بدنبال داشته است. از سوی دیگر آموزش حضوری نیز در دوره پساکرونا بدون مشکل نخواهد بود. مشکلات خوابگاهی، رعایت فاصله گذاری و برگزاری اجتماعات فرهنگی...سوالات و ابهاماتی است که در ذهن آدمی در ایام پساکرونا ایجاد کرده است. متاسفانه تصمیم ­هایی که گرفته می­شود و بخشنامه ­هایی که صادر می­ گردد، بعضأ یک راه روشنی پیش روی دانشگاه­ ها گذاشته نمی­شود.

سپس دکتر فردین علیخواه، عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی در این همایش مجازی ضمن موافقت با بازگشایی دانشگاه ها بیان داشت که هیچ وقت نباید ارتباطات آفلاین به ارتباطات آنلاین کاهش یابد مگر در شرایط خاص و به ضرورت. او با بررسی ویژگی های علوم انسانی به ویژه اهمیت بحث و تبادل نظر در آن بیان داشت که گفتگو، فن بیان، زبان بدن، انتقال موثر منظور و معنا در فضاهای واقعی و عینی جزو عناصر اجتناب ناپذیر علوم انسانی به ویژه جامعه شناسی محسوب می شود و بدون تردید فضای آنلاین صرفا تصویری ناقص و ناتمام از چنین بستری را فراهم می آورد. زمانی که زیرساخت های کشورمان را در نظر آوریم که ارتباط از نظر فنی مدام دچار اختلال می گردد نگرانی درباره کارآیی آموزش های مجازی بیشتر می گردد. وی در ادامه  تأکیدکرد: که اگر قرار است بازگشایی صورت گیرد و دانشگاهها به روال طبیعی خود بازگردند باید اطلاع رسانی و زمان بندی دقیق صورت گیرد چرا که به هر حال برخی دانشجویان درگیر کارهایی شده اند که ترک آنها نیازمند برنامه ریزی است.

سپس نوبت به دکتر اسدالله نقدی استاد جامعه ­شناسی دانشگاه بوعلی همدان رسید، وی گفت: داستان کرونا سر فصل مهمی در تقدیر بشریت شد. کرونا ابر تغییر اجتماعی است و پیامدهای کرونا هم در حوزه آموزش عالی و نظام آموزشی و هم در مورد کلان اجتماعی است. وی افزود انجمن بیمه ژنو گزارشی را منتشر کرده است و در آن اشاره شده است که کرونا نابرابری ­های اجتماعی را در سطح جهانی تشدید خواهد کرد، زیرا غیر از تعطیلی­ کسب­ و­ کارهای خرد و کلان، به­ ویژه برای فرودستان اجتماعی و شهری پیامدهایش بسیار ناگوار و عمیق و ویرانگر بود. هم­چنین در آنجا اشاره می­شود به اینکه اعتبارات و منابع دولت ­ها به ­ویژه در کشورهای در حال توسعه برای پرداختن به مسائلی مثل تأمین اجتماعی و حمایت از دهک­ های درآمدی فرودست کاهش پیدا خواهد کرد و کرونا ابر تأثیرات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی بسیاری دارد.

دکتر اسدالله نقدی بیان کرد، من به­ سبب مسئولیتی که در حدود چهار سال در معاونت دانشجویی دانشگاه داشتم، متوجه شدم هرگز تعداد پرونده ­های کمیسیون موارد خاص به اندازه سال 1399 و 1400 نبوده است. ما بیش از 4000 پرونده کمیسیون موارد خاص داشتیم که بخش قابل توجه ی از آن به ­خاطر شرایط کرونایی بوده است. کرونا بویژه برای دستفروشان، کارگران صنف ­ها و رستوران­ ها و ... ویرانگر و بیچاره­ کننده بوده است. البته درباره پیامدهای منفی کرونا بسیار صحبت شده است و در اینجا می خواهم از منظر جامعه­ شناختی ­به کارکردهای کرونا اشاره کنم.

وی در ادامه افزود: کرونا تمامأ بلا و بلیه نبوده که ذاتش این بود که بیماریست و کشنده است. هزاران نفر را از ما و از جهان گرفت و خانواده ­های بسیاری را داغدار کرد، حسرت ­ها و خسران ­های زیادی ایجاد کرد اما موجب یک تجدیدنظر و بازاندیشی در خصوص جهان و مناسبات اجتماعی شد، خیلی چیزها را اصلاح کرد و جلوی ریخت ­و ­پاش­ها و هزینه ­ها را گرفت. البته نمی­ خواهم از کرونا دفاع کنم چون به قول ژورنالیست­ها کرونا آن­قدر منحوس است که غیرقابل دفاع است. قصد دارم به کارکردهای ناخواسته و پنهانش اشاره کنم که اتفاق افتاد و یکی از آن اتفاقات این بود که جهان را وادار کرد وارد نظام و مناسبات اجتماعی متفاوت و جدیدی شود و تجدید نظرهایی انجام دهد. به قول اولریش بک «این جامعه و جامعه مدرن، جامعه مخاطره است و هر آن از یک جایی ممکن است اتفاقی بیفتد که ما هرگز فکرش را نمی­کردیم» اما به ­طورخاص باید راجع­به دانشگاه­ها هم اشاراتی کنم. انقطاع در جامعه ­پذیری دانشگاهی، آموزشی ایجاد شده است و ما دانشگاه­ها چاره­ ای نداریم که به سمت حضوری شدن برویم. البته دانشگاه­ها هیچ­­وقت در این دو سال تعطیل نبوده است. ما در خوابگاه­ها دانشجو داشتیم اگر چه نسبت به شرایط عادی بسیار کم بود و هم­چنین غذاخوری­ ها، کارگاه­ ها و آزمایشگاه ­ها دایر بوده است. بنابراین هیچ زمانی دانشگاه­ ها به ­طور مطلق تعطیل نشده ­اند ولی بدنه اصلی دانشگاه و به­ ویژه دانشجویان دوره کارشناسی از دانشگاه دور بودند که امیدوار هستم هر چه زودتر بتوانند به دانشگاه بازگردند.

دکتر نقدی گفت: آموزش مجازی یک دستاورد بزرگ بود و دانشگاه­ های ما با تمام اشکالاتی که داشت و هم­چنان دارد، به ­نظرم نمره قابل قبولی از ورود و خروج به نظام آموزش مجازی و آنلاین به نظام آموزش عالی ایران در کنار نقدها و ایراداتی که وجود داشت می ­توان داد اما اگر دانشگاه­ ها به شکل حضوری برگزار شود به­ د­لیل انقطاع در جامعه ­پذیری که اتفاق افتاده، ما دچار اشکالات ارتباط اجتماعی زیادی خواهیم بود. فرض کنید دانشجویی از سال آخر دبیرستان به ­صورت مجازی درس خوانده و بعد وارد دانشگاه شده است. در دانشگاه هم یک یا دو سال به شکل مجازی ادامه تحصیل داده و جامعه­ پذیری در دانشگاه اتفاق نیفتاده است. جامعه ­پذیری ثانویه­ اش در نظام آموزش دبیرستانی هم ناقص بوده و بعد این محصول وارد دانشگاه خواهد شد، بنابراین پیامدهای اجتماعی و روانی و آموزشی بسیاری خواهد داشت. هم­چنین ما افت آموزشی داشتیم زیرا کلاس مجازی، آموزش مجازی قطعا جایگزین آموزش کلاسی نمی­ شود به ­ویژه از لحاظ ابعاد اجتماعی و روانی.

وی افزود: مسأله اسکان و خوابگاه نیز موضوع مهمی است و نوعی هراس اجتماعی و نااطمینانی برای خانواده ­ها و فرزندان آنها ایجاد شده است و این را از منظر روانشناسی اجتماعی عرض می­کنم. ما ممکن است در حال حاضر در مهمانی های خانوادگی شرکت کنیم و خیلی گلایه و نگرانی نداشته باشیم اما اگر قرار بر این باشد به­ جای استخر به کلاس درس برویم و در آن­جا کسی سرفه کند یا در خوابگاه این نگرانی و ناامنی اجتماعی به ­خاطر این است که تصور می­ کنیم مسئولیت با دانشگاه است و با حساسیت خاصی بازتاب خواهد داشت. از این منظر دانشگاه­ ها باید برای پذیرش دانشجویی که دو سال از دانشگاه دور بوده است و اکثر واحدهای درسی خود را گذرانده و حالا به سمت حضوری شدن می ­آید، خوابگاه این دانشگاه، کلاس درس این دانشگاه، سرا و سلف، سالن ورزشی بیش از همه واحدهای مشاوره و مددکاری، مدیران دانشگاه و آموزشی و مدیران دانشجویی و فرهنگی باید آمادگی این فرم از دانشجویان را که در واقع به صورت ناقص جامعه­ پذیری را طی می­ کنند، باید این مراجعه و این پذیرش را داشته باشند. البته ناقص به عنوان صفت منفی نیست و به ­عنوان یک ویژگی اجتماعی، آموزشی عرض می­ کنم.

دکتر نقدی گفت: یک پیمایش بین ­المللی و ملی انجام شده است و نشان داده کرونا به­ خصوص برای دانشجویان بین­ المللی آفت بزرگی بود و آسیب­ های بسیاری به دانشجویان رسانده است. مثلأ دانشجویانی بوده ­اند که به ایتالیا رفتند و درست در زمانی­ که به آنجا رسیدند بحث کرونا آغاز شد و آنها به قرنطینه رفتند و پول­هایشان تمام شده بود، از سویی دیگر نمی­ توانستند با استاد ارتباط برقرار کنند، دوره آنها تمام شد و ویزاهایشان دچار اشکال شده بود که این برای ده­ها هزار دانشجو در سطح بین ­المللی اتفاق افتاده است.

در آخر ایشان در جمع ­بندی صحبت­هایشان بیان کرد: ما ناچار هستیم به سمت آموزش  حضوری برویم با رعایت حداقل پروتکل­ ها و باید واقع ­بینانه نگاه کنیم که امکان رعایت حداکثر پروتکل­ ها وجود ندارد، بنابراین همان­طور که استخرها، رستوران­ ها و تالارها باز هستند ما هم باید به ­عنوان دانشجو انتظارات خود را عقلایی و واقعی کنیم و همان اندازه که در شهر، خانواده، محل و اداره رعایت می­کنیم و انتظار داریم، در خوابگاه­ هم، چنین انتظار و واقعیتی را بپذیریم. در ضمن مدیران دانشگاه ­ها و به­ ویژه معاونت­ های حوزه­ های دانشجویی هم باید حداکثر تقلا و تلاش­ها را برای حفظ سلامت خوابگاه­ ها انجام دهند.   

در ضمن دکتر نقدی تأکید کرد که با بازگشایی دانشگاه­ ها و حضوری شدن کلاس ­ها، آموزش مجازی هرگز نباید تعطیل شود زیرا برای بشریت و دانشگاه و نظام آموزش عالی دستاورد بزرگی است و در کنار آموزش حضوری باید حفظ شود. در واقع آموزش مجازی را باید مکمل آموزش حضوری ببینیم.

این نشست علمی با استقبال زیاد شرکت کنندگان مواجه شد و همراه با پرسش و پاسخ بود که  در شرایط فعلی می ­توان دانشجویان را به طیف­ های مختلفی از آموزش حضوری و مجازی مقوله­ بندی کرد. به­ نحوی که آنان از یک سو آموزش مجازی و تکراری بودن آن خسته شده­ اند و از سوی دیگر هم اضطراب حضور فیزیکی در دانشگاه دارند.